Hindistan’da İsmaililik - Hasan Basri Demirer - Fecr Yayınları

Bu çalışma, Hindistan’daki İsmailîlik hareketini tarihî, itikadî ve fıkhî açılardan ele alarak, Müsta’lî ve Nizarî İsmailî cemaatlerinin oluşum ve gelişim süreçlerini incelemektedir. Çalışmada genel hatlarıyla, İsmailîliğin Hindistan’a ulaşmadan önceki tarihsel serüveni ve bölgedeki İsmailî cemaatlerin geçirdikleri dönüşüm analiz edilmiştir. Birinci bölümde, Hindistan İsmailîliğinin tarihî arka planı ele alınmaktadır. Bu bağlamda mezhebin ortaya çıkışı, ardından yaşanan gizli davet süreci, Fatımî Devleti dönemi ve Müsta’lî-Nizarî ayrışması konuları bu kısımda incelenmiştir. Yaşanan bu ayrışmanın, İsmailî hareketi içinde hem siyasî hem de teolojik bir dönüşüm yarattığı da yine bu bölümde vurgulanmıştır. Son olarak, Nizarî İsmailîlerinin Alamut dönemi, Moğol istilası sonrası yeniden yapılanmaları ve Hindistan’a yönelim süreçlerine de bu bölümde yer verilmiştir. İkinci bölümde, Hindistan’da Müsta’lî İsmailîliği konu edinilmektedir. Bu kısımda ilk olarak Müsta’lî kolunun Hindistan’a gelişi ve ardından Davudî ve Süleymanî Bohralar şeklinde yaşanan ayrışmalar incelenmiştir. Ayrıca, Davudî Bohraların modernleşme sürecinde geleneksel ve çağdaş unsurlar arasındaki dengeyi nasıl korudukları tartışılmıştır. Bu çerçevede, cemaatin itikadî ve fıkhî görüşleri, dinî hiyerarşik yapılanma biçimi ve günümüzdeki durumu ayrıntılı bir biçimde yine bu kısımda ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise, Hindistan’daki Nizarî İsmailîliğine odaklanılmıştır. Bu bölümde ilk olarak, Nizarîlerin Hindistan’a gelişi, buradaki ilk davet faaliyetleri ve Hoca cemaati ile ilişkileri analiz edilmiştir. Ardından, Ağa Hanların liderliğinde Nizarî İsmailîliğinin geçirdiği modern dönüşüm, cemaatin günümüzdeki yapısı, itikadî ve fıkhî görüşleri ele alınmıştır. Ağa Hanların sosyo-ekonomik ve kültürel alanlardaki reformları ve Nizarî cemaatinin organizasyonel yapısı da yine bu bölümde detaylı bir biçimde incelenmiştir.
Sonuç kısmında, Hindistan’daki İsmailî cemaatlerinin tarihi kökleriyle modern kimlikleri arasındaki ilişki değerlendirilmiş ve İsmailîliğin günümüz Hindistan’ında oynadığı rol tartışılmıştır. Günümüz Ağa Han topluluğu için ayrı bir öneme sahip olması sebebiyle, İsmailî Anayasası’nın bir çevirisi çalışmanın sonuna ayrıca ilave edilmiştir. Çalışma, İsmailîliğin tarihsel gelişimini bölgesel bağlamda ele alarak, bu mezhebin Hindistan’daki evrimini anlamaya katkı sunmayı amaçlamaktadır.